Update 2: De horror van S-21

We werden op de eerste maandag van de vakantie rond negenen pas wakker. Dik tien uur slaap pakken bleek nodig na al dat reizen en hangen. Het was 24 uur geleden dat we voet zetten in Cambodja, maar het voelde veel langer. Na een stevig ontbijt bij ons hotel liepen we twee straten verderop naar het nationaal museum. Hier stonden diverse Hindoeïstische en Boedistische beelden uitgestald. Een en ander begon weer te dagen van onze trip naar Nepal van vier jaar geleden. Vishnu, Shiva, Krishna, Ganesh, waar waren het ook alweer de goden van? Harihara, die weer half Vishnu en half Shiva was. In het hotel maar even een snelcursus doen. Al deze mooie beelden, ornamenten en attributen deden ons meer uitkijken naar de stop na Phnom Penh. De tempels nabij Siem Reap. Op de binnenplaats pakten we even een rustmomentje, het was al goed heet buiten.

We liepen langs het koninklijk paleis naar Botum park. Helaas geen plaats van verkoeling, maar vooral veel stenen. Iets meer schaduw vonden we bij de Botumvatey Pagado. Deze tempel voelde meer aan als een soort gemeenschap, een klein dorpje waar monniken leven. Vele kleine pagoda's waren gemarkeerd met jaartallen, als zijnde gedenktekens van diverse personen. Ook hier werden we weer vriendelijk begroet door de locals.

Het volgende park was weer aardig stenig, met in het midden een groot gedenkteken aan koning Sihanouk Norodon. Hij had een regeerperiode van 1941 tot vier jaar geleden. Hij heeft hard gestaan voor de onafhankelijkheid van Cambodja, toen het na de Tweede Wereldoorlog nog steeds onder Frans gezag viel. Niet heel raar dus, dat een paar honderd meter verderop een onafhankelijkheidsmonument stond. Midden op een gigantische rotonde waar de tuktuks, scooters en auto's omheen krioelden. Aan de andere kant van het park waren flink lelijke wolkenkrabbers zichtbaar. Vlakbij de rotonde was de Wat Langka, een soortgelijk tempel complex als een uurtje geleden.

We liepen terug richting het hotel langs de achterkant van het paleis. Volgens diverse tuktuk chauffeurs kon je hier nog iets van het paleis zien. Het bleef echter bij een grote, dikke, kale muur, niet de meest inspiratievolle route. Bij een lokaal straat tentje zaten we vervolgens op plastic kuipstoeltjes te wachten op eten. Het thema vegetarisch is hier wat minder gebruikelijk dan we verwacht hadden. Maar de gewokte groenten met rijst smaakten uiteindelijk uitstekend. Wat lokale ijsthee erbij en zo hadden we voor drie euro een complete lunch voor twee personen. In het hotel regelden we een bus naar Siem Reap voor de volgende dag en de overnachtingen. Afspoelen onder de douche en plat onder de airco om weer op temperatuur te komen.

In de middag pakten we een tuktuk naar het zuiden van de stad, nog wat verder dan waar we vanochtend waren. Hier bezochten we het genocide museum. Ook wel Tuol Sleng genoemd, naar de basisschool die het vroeger was. Tijdens de heerschappij van de Rode Khmer tussen 1975 en 1979 was dit één van de bijna tweehonderd detentiecentra. Uit de bijzonder goed bijgehouden archieven bleek dat hier maar liefst twaalfduizend mensen vermoord zijn. Later zijn zelfs achttienduizend moorden geïdentificeerd en schattingen gaan tot twintigduizend. Allemaal alleen door hun bril, hun studie of hun plaats in de samenleving. De Rode Khmer was een extreem communistische beweging die een einde wilden brengen aan het klassen systeem. Ze wilden de samenleving compleet resetten. Terug naar jaar nul.

Als je vervolgens leest en hoort over wat hier in detentiekamp S-21 gebeurd is, lijkt het goed gelukt te zijn om alle menselijkheid buiten de deur te houden. Het kamp kent slechts twaalf overlevenden, waardoor de horror verhalen van dit kamp niet vergeten konden worden. Toen de Rode Khmer Phnom Penh "bevrijd" had van het pro-Amerikaanse en corrupte regime werden ze als helden onthaald. Nagenoeg de complete hoofdstad werd geforceerd richting het platte land. Allemaal deel van de taktiek om de samenleving te ontwrichten. Mensen maakten hun huizen nog schoon voor vertrek, omdat hun verteld werd dat het om drie dagen van huis ging. Al snel werd duidelijk dat dit niet tijdelijk was en geweld werd toegepast om de mensenmassa uit de stad te drijven.

S-21 was al die jaren een goed bewaard geheim. Zo goed, dat het maanden na de bevrijding door de Vietnamezen pas ontdekt werd. Het was een plek waar mensen naartoe gingen, maar nooit uit vertrokken. De omgeving rondom de school was goed afgezet en ontsnappenden mochten niet neergeschoten worden vanwege het lawaai. Het eerste gebouw waar we doorheen liepen was het centrum van de martelingen. De ventilatieroosters van de schoollokalen op de begane grond waren allemaal dichtgemaakt. Dit om het geluid van de horrordaden te dempen. In elk lokaal stond een ijzeren bed met ketens. Veel van de bloedvlekken waren schoongemaakt, maar hier en daar was er nog wat zichtbaar op de plafonds. Het doel van de martelingen was getuigenissen krijgen. Alles werd nauwgezet op papier gezet en pas dan mochten gevangenen geëxecuteerd worden. Gevangen gaven toe Amerikanen te kennen, mensen die werkten voor de CIA. Dit terwijl ze nooit van de organisatie gehoord hadden.

Weer buiten stuitten we op de voormalige galgen. Voor 1975 klommen hier kinderen in touwen. Met daarnaast een duikelrek, wat een ijzingwekkende gedachte. Hier werden ongehoorzame gevangen gestraft, geslagen met knuppels en hun hoofden in potten met menselijke uitwerpselen gehouden. Gevangenen wisten niet eens wat ze misdaan hadden. Hen werd alleen verteld, dat ze de vijand waren. Vaak werden ook de kinderen van een gezin vermoord, puur voor het risico op wraak. Volgens de filosofie, moest je onkruid met de wortel eruit trekken.

Het volgende gebouw was op elke verdieping voorzien van prikkeldraad. De ballustrades waren zo geblokkeerd om zelfmoord te voorkomen. Op de begane grond waren primitief gemetselde gevangenissen gemaakt. Hokjes kleiner dan twee vierkante meter, waar soms meer dan één gevangene in zat. De verdieping erboven had houten hokken, elk met een eigen deur. Hier waren nog diverse bloedspetters op de vloer zichtbaar. Helemaal bovenin het gebouw lag men schouder aan schouder op de grond. Hun enkels vastgeketend aan een metalen staaf die over de vloer liep. Het was allemaal onvoorstelbaar.

Eén verhaal van de audiotour is me helemaal bijgebleven. Er waren hier diverse verpleegsters die eigenlijk niks anders deden dan doormartelen. Bakken met zout water over wonden gieten of pillen geven met organisch materiaal. Liters bloed afnemen en mensen achterlaten in hun cel, tot zelfs anatomie leren op nog levende gevangenen. Niks anders dan onbegrijpelijke horror verhalen.

De kunstenaar Vann Nath werd na zijn aankomst in S-21 gespaard. Hij werd als mogelijk nuttig bestempeld, omdat hij met zijn kunsten het regime kon ondersteunen. Hij maakte diverse staatsportretten van Pol Pot, de leider van de Rode Khmer. Uiteindelijk gebruikte hij zijn kunsten tegen het regime, door alle gruwelijkheid op schilderijen vast te leggen. Hij sprak diverse gevangenen en cipiers tijdens zijn verblijf en wist zo alles vast te leggen. Moedig begint maar net met de lading hiervan te rekken. De schilderijen waren erg heftig om te zien. Naast alles wat we al gezien en gehoord hadden, hadden we er nu ook beeld bij. De martelwerktuigen zijn ook bewaard gebleven en bevonden zich in dezelfde kamer als de schilderingen. Allerlei apparaten om onder andere mensen net niet te verdrinken, te waterboarden.

Mensen werden nummers in S-21. Ze werden gefotografeerd en gedocumenteerd. Buiten de stad werden ze vermoord op de killing fields, massagraven. De schilderijen daarvan lieten weinig verbeelding over, tot aan kleine kinderen die de lucht in werden gesmeten en erger. De foto's van schedels in diverse waterplassen, maakte het niet veel beter. De Rode Khmer begon uiteindelijk met wankelen onder andere door de verdenking naar elkaar. Uiteindelijk was nog maar een kwart van het leiderschap over. De eerste minister van handel is bijvoorbeeld uiteindelijk in S-21 geëindigd. Cipiers van het kamp werden vaak ook zelf gevangenen. Bijvoorbeeld omdat ze mensen dood lieten gaan zonder bekentenis. Daar ging het allemaal om, het was een fabriek van verzonnen bekentenissen.

Weer buiten op de binnenplaats stond een stoepa ter herdenking van alle doden. Plakken met namen van iedereen die hier geleden heeft, stonden er in een vierkant omheen. Nooit moeten deze misdaden tegen de mensheid vergeten worden. Helaas duurde het lang voordat de waarheid en gerechtigheid hier boven kwam drijven. De Rode Khmer heeft hier nog lang politiek bedreven in allerlei vormen. Zelfs ondersteund door de Westerse wereld. Allemaal politiek gedreven.

Na deze indrukwekkende stop, slenterden we richting het Olympisch stadion. Niet dat hier ooit enig Olympisch iets heeft plaatsgevonden, maar ze moesten een naam bedenken. Onderweg stuitten we op een grote witte tent. Er kwam muziek en feestgeluiden uit, waarschijnlijk een bruiloft. De brede stoep aan deze drukke weg werd volledig bezet door het feestje. Op z'n minst weer bijzonder. Bij het stadion waren veel Cambodjanen op de been. Er werd volleybal gespeeld, tennis, meerdere aerobics klasjes en diverse hardlopers. In het stadion zelf werd fanatiek gevoetbald. We keken om ons heen, maar we leken toch echt de enige toeristen. Een mooi plekje om even te zitten, te kijken naar het gewone leven hier en de stop van hiervoor te verwerken.

Op de route van het hotel kregen we zin in een snel drankje, dus we ploften ergens neer voor een cola. Na weer een paar minuten onderweg te zijn, zagen we een perfect eettentje. Plastic stoeltjes, alleen locals en geen menukaart. De bediening sprak geen woord Engels, maar het tafeltje naast ons wel. We wilden Cambodja volledig vegetarisch doen, maar dat bleek toch wat lastig. Ze konden ons namelijk geen enkel vega gerecht aanbieden. Maar onze tafelbuurman wist iets voor ons, een stukje terug in de straat aan de rechterkant. We waren net een gruwelijk toeristisch hotel gepasseerd, met bijbehordende steriel witte koffiezaak etc. Dus echt veel hoop dat dit goed ging komen, hadden we niet direct.

Vertrouw echter je locals. Het was bijna verstopt, dit volledig vegetarische restaurant. Er zaten zelfs wat Cambodjanen en de prijzen waren helemaal prima. Wel een menukaart en houten stoelen, maar je kan niet alles hebben. De bestelling schreven we op een geplastificeerde kaart, waarna ik kon afrekenen bij de kinderen van de eigenaar. Ik had een goed gevulde noodlesoep met vegetarische ham en hotdog, bijna niet van echt te onderscheiden. Sandra had noodles met een gepaneerde steak die ook weinig te wensen over liet. De gefrituurde nep garnalen waren ook helemaal goed. Zo makkelijk kan het vega leven zijn.

We liepen terug langs het nu verlichte paleis. Het pleintje voor het paleis was volledig tot leven gekomen. Zeker als je het vergelijkt met de lege vlakte die het was rond het middaguur. Er werd gepraat, gegeten en hier en daar een foto geschoten voor Instagram. Langs de boulevard aan de rivier heerste een zelfde beeld. We hadden nu weer uitzicht op de toeristenboten, maar nu met ledjes. We passeerden daarna een zeven/eleven. Hier scoorde ik met mijn vrienden altijd ontbijt toen we in Vietnam en Thailand waren, goede herinneringen. Naast deze zaak zat een ledjes toren van jewelste. Vier verdiepingen hoog en elke verdieping een andere zaak. Bovenop groot het logo van het Tiger biermerk in ledjes, waar we in Singapore buckets van bestelden bij ons hostel. Stukje nostalgie voor mij.

In het hotel douchten we voor de tweede keer die dag en vervolgens was het weer inpakken geblazen. Om half zeven ging namelijk alweer de wekker voor onze bus naar Siem Reap. Phnom Penh was nog niet helemaal uitgespeeld, maar we moesten iets bewaren voor de terugweg. Op naar de tempels van Angkor Wat en hopelijk een betere badkamer. Met een verhoging van ons budget met ruim 50% moest dat wel goedkomen toch?