Update 6: The scars of war

We hadden ons voor onze aankomst in Bosnië & Herzegovina al voorgenomen, om ons wat meer te gaan verdiepen in de oorlog die het uiteenvallen van Joegoslavië ingeleid had. Na nog niet eens een volle dag in Mostar hadden we al genoeg tekens van de oorlog ontdekt. De eerste lessen zouden we krijgen in de enige plek waar oorlog thuishoort, in een museum.

Deze stop was er eentje die een flinke indruk achter heeft gelaten. Het museum van oorlog en genocideslachtoffers werd bemand door slachtoffers van de laatste, verscheurende burgeroorlog van de vorige eeuw. Er waren veel persoonlijke verhalen te lezen van slachtoffers, vaak geïllustreerd met objecten. Een gitaar, een schoen, een werkuniform. We lazen over de concentratiekampen, over kinderen die al spelende op straat door bommen werden getroffen, over de ondenkbare horror-daden van de Servische “gele wespen”, over Servische soldaten die verkleed als VN personeel de vluchtelingen van Srebrenica langs de 100 km lange “Death Road” gevangen namen (of erger), over gevangenen die door de Kroaten verkleed werden als Kroaten en met houten nep geweren dienden als menselijke schilden en over sluipschutters die iedereen (man, vrouw, kind) die in hun vizier kwamen neerschoten en vele andere verschrikkingen.

Het museum was niet heel groot en niet per se heel indrukwekkend als je erin stond, maar de inhoud pakte ons goed bij de lurven. Er werd een filmpje afgespeeld van de bekende brug (de Stari Most), die met meer dan zestig bommen door de Kroaten vernietigd werd. Het onheilspellende muziekje dat bij dit filmpje hoorde, achtervolgde ons door heel het museum. Ik kan het deuntje nu nog steeds vrij eenvoudig terug halen.

Aan de andere kant van het museum vonden we een kamer met alle namen, gezichten, misdaden en de straffen van alle veroordeelden van het Joegoslavië tribunaal. Ook dit maakte een bijzondere indruk. Onder deze ruimte waren nog verhalen tentoongesteld over diverse massagraven die tot de dag van vandaag nog steeds worden opgegraven. Het plaatje dat het meest bijbleef was dat van een moeder. Ze was acht maanden zwanger toen ze in haar buik geschoten werd. Haar ongeboren baby was nog duidelijk zichtbaar in haar stoffelijk overschot. Redelijk gechoqueerd en overweldigd liepen we het museum weer uit. Dit moesten we wel even verwerken. In het museum hadden we nog een button gekocht met de tekst “Make love, not war”, welke we op ons rugzakje gedaan hadden. In de letters waren een kruis, een Davidster en een maan-ster verwerkt.

Om alles te verwerken gingen we de marktjes van Mostar af tot we bij een grote moskee kwamen. Hier waren wat mannen en vrouwen aan het bidden, de zon stond nu immers op zijn hoogst. We konden de minaret (de toren naast de moskee) beklimmen dankzij een vrij lange wenteltrap. Een klom die beloond werd met een mooi uitzicht op de Stari Most, de oude brug, welke over de Neretva rivier heen gaat. Op de berg in het westelijke deel van de stad, was een groot, metalen kruis goed zichtbaar. Symbolen van wat deze stad ooit zo grof verdeelde.

De volgende stop was het Kajtaz huis, een Turks huis dat wel de moeite waard zou zijn om te bewonderen. De man die daar woonde was een afstammeling van de familie die dit huis gebouwd heeft. Het huis was ansich mooi, maar zijn verhalen maakte het de moeite waard. Bijvoorbeeld over het gescheiden vrouwengedeelte van het huis, hier woonden de vier vrouwen van de originele eigenaar. De eerste vrouw heeft altijd het meeste te zeggen, haar deurpost was daarom ook hoog genoeg om ongebukt onder door te lopen. Het vrouwengedeelte was ook het enige gedeelte met een keuken. Via een enkele deur (of misschien meer een luik, of een kast) konden de vrouwen de maaltijd dan richting de mannen schuiven.

Terwijl we wat worst, kaas, fruit en rakija (sterke drank, lekker op de vroege middag) van de man proefden, vertelde hij ook nog iets persoonlijks. Namelijk dat nationaliteit voor hem niks is. Toen de oorlog uitbrak was hij namelijk getrouwd met een Servische. Omdat hij zich toen als Bosniër zelfs in Servië bevond, vluchtte hij naar Zweden. Nu heeft hij een tweede vrouw, een moslima. Haar eerste man was een Kroaat. Nationaliteiten en religies gaan hier moeiteloos door elkaar heen. Als de instelling van heel Joegoslavië zoals die van deze man was, had wellicht een hoop ellende bespaard kunnen blijven.

Na ons bezoek staken we de rivier over naar de andere kant van de stad via een brug net ten zuiden van de Stari Most. Dit gaf dan weer een nieuw, erg mooi uitzicht op de oude brug. Onderaan de Stari Most was een klein stukje strand, waar mensen in de sterke stroming aan het pootje baden waren. Het water was ijskoud aan onze voeten, maar wel verfrissend. Een paar mannen sprongen vanaf een kleine verhoging het water in. Nadat ze boven water kwamen, moesten ze vervolgens rap tempo maken, om niet door de stroming gepakt te worden. Zij waren waarschijnlijk aan het oefenen voor een grote sprong vanaf de brug. Even verscheen er een potentiele springer bovenaan de Stari Most, maar de sprong van negentien meter het water in maakte hij uiteindelijk niet. Waarschijnlijk dankzij een gebrek aan donaties.

Onze volgende stop was een speciaal bier bar! We konden er van onze Oldbridz (het merk, erg lokaal bier dus) biertjes genieten tijdens een potje vier op een rij. Bij een relax Cubaans muziekje hebben we vervolgens zitten lezen en schrijven, tot het tijd was om te gaan. Na even snel wat gegeten te hebben bij ons appartementje, begonnen we aan een walking tour.

Deze begon bij het Spaanse plein, meteen een gedenkpunt aan de oorlog. Dit plein was namelijk opgedragen aan de Spaanse V.N. soldaten die hier hun leven hebben verloren. Rondom het plein waren veel restanten van de oorlog te zien. Onze gids had foto’s bij van vlak voor de oorlog, die hij vergeleek met het huidige beeld. We waren al best wat gevels met kogelgaten en ingestorte gebouwen tegengekomen in onze dagen hier, maar op deze manier was het allemaal nóg iets meer confronterend. Bijvoorbeeld dankzij het vervallen bank gebouw dat als sniper toren diende, de foto’s van een groot winkelcentrum waar nu zelfs niets meer van te bekennen was of het tien verdiepingen hoge appartementcomplex dat tegenwoordig aan het stadsbeeld ontbrak.

We kwamen ook het een en ander te weten over Bosnië & Herzegovina. Over hun drie presidenten (Bosnisch, Kroatisch en Servisch) die elkaar elke acht maanden afwisselen bijvoorbeeld. Maar ook over hun vlag, welke bestaat uit een gele driehoek, waarvan de punten de drie nationaliteiten van het land voorstellen. Tussen de communistische en Oostenrijk-Hongaarse stijl gebouwen (vooral de eerste soort waren veel herbouwd, gezien dit een stuk makkelijker is natuurlijk) door vonden we een weg naar het beste gratis uitzicht op de Stari Most. Precies het uitzicht dat we een paar uur al hadden gezien helaas! We hadden deze keer echter wel het geluk dat we iemand spectaculair van de brug af zagen springen. Als avondmaaltijd na de tour hadden we iets makkelijks. Central Grill heette het tentje. Het was gewoon wat vlees met brood en frietjes, prima voor dit tijdstip en deze prijs.

De volgende ochtend hadden we geen wekker, maar wel een ontbijtje met knakworstjes en ei. Met de auto gingen we die dag naar Bragaj, een Derwisjoord vlak naast de bron van de rivier de Buna. Deze rivier mondt uit in de Neretva, de natuurlijke scheidingslijn van Mostar. Het Islamitische gebedshuis deed met zijn witte muren en donker houten constructies denken aan het Turkse huis dat we in Mostar hadden gezien, maar dan beduidend groter. Vanaf een brug hadden we ons eerste zicht op het huisje, waar we de kou van het prachtige water goed konden voelen. De bron van het water was namelijk een karstbron, een van de grootste van Europa zelfs, wat inhoudt dat deze gevoed wordt door een ondergrondse waterloop.

De binnenkant van het 15de-eeuwse huisje deed ook denken aan de stop in Mostar, hoewel de inhoud wat uitgebreider was. De tapijten waren wederom mooi en het toilet had in dit geval een erg mooi dak, dankzij wat gekleurde openingen in het plafond. Weer buiten, maar nu aan de overkant van het water, hadden we nog tweede uitzicht op het huisje. Het idyllische beeld van het huisje op een verhoging boven het water, tegen een flinke rotswand aan, was prachtig. Kort na het huisje veranderde de waterstroom in een kleine waterval. We kregen er weer zin van om te gaan zwemmen, dus het was tijd voor de volgende stop!

Die stop was bij de Kravica watervallen. Met de offline kaart van Google maps kwamen we er prima en de weg zelf bleek ook nog eens goed te doen. De waterval wordt dankzij zijn hoefijzer vorm ook wel de Niagara van Bosnië & Herzegovina genoemd. Al dit stromende geweld werd daarna een vrij brede rivier, waardoor de stroming uiteindelijk mee viel. Mede hierom was er menig man lekker aan het badderen. Toch was het aan de kant vele malen drukker dan in het water. Toen we met zwemkleding aan de rivier in sprongen werd al snel duidelijk waarom, het water was namelijk verrekte koud!!

Om warm te blijven zijn we een rondje gaan zwemmen terwijl we genoten van het zicht op de meters hoge waterval. Weer uit het water kwamen we erachter dat we niet zo heel goed voorbereid waren, we hadden niks te doen. Maar gelukkig hadden we na bijna twee weken 24/7 samen nog steeds dingen om over te kletsen met elkaar. Nadat Sandra nog een paar rondjes had gezwommen, gingen we weer terug naar het appartementje. Na even schrijven en lezen, was het weer tijd voor avondeten. De Bosnische koekjes (een soort samengeperste gehaktbal) als voorgerecht smaakten erg goed, maar de visschotel die volgde viel wat tegen. Afijn, we konden onszelf troosten met een ijsje en uitzicht op de mooi verlichte Stari Most (jup, alweer). Dit was meteen afscheid, want de volgende dag gingen we door naar Sarajevo! Waar we gelukkig ook afscheid van namen, waren de twee eenpersoons bedjes met ouderwets veren matras (maar goed, wat kan je verwachten voor €10,- per persoon per nacht). Hopelijk wordt het volgende matras wat beter voor de nachtrust (en onze ruggen).